نوسینی: کوردۆ سەردار
باخچەی منداڵان دەتوانێت لە رێگەی موزیکەوە ژینگەیەکی هاندان بۆفێربوون بۆ منداڵ دروست بکات کە گەشە بە بیر و هزری بدات هەروەها خۆشەویستی بۆ موزیک و فێربوون لەلای منداڵ دروست بکات. هەرچەندە بەکارهێنانی موزیک لە ناوەندەکانی خوێندن وەک هۆکاریکی فێربوون مێژووێکی دیاریکراوی نیە، بەڵام دەکرێت موزیکیش وەک یەکێک لە وانە سەرەکیەکان لە ناوەندەکانی خوێندن شانبەشانی وانەکانی تر پەرەی سەندبێت و لە نێوو پڕۆگرامەکانی خوێندندا شوێنی خۆی بە کارێگەریەکی گەورەوە لەناو پڕۆسەی پەروەردە و فێرکردندا کردبێتەوە.
باخچەی منداڵان کە قۆناغێکی گرینگی پەروەردەی سەرەتاییە بۆ فێرکردنی منداڵ لە سەدەی هەژدە و نۆزدەوە لە ئەوروپاوە سەرهەڵدەدات، پەروەردەکاری ئەڵمانی فریدریک فرۆبێل (Friedrich Froebel) بە دانەری یەکەم پڕۆگرامی باخچەی ساوایان دادەنرێت لە ناوەڕاستی ساڵانی (1800) ەکان، لەبەر ئەوەی فەلسەفەی فرۆبێل جەختی لەسەر گرینگی یاریکردن و داهێنان دەکردەوە لەناو پڕۆگرامەکانی باخچەی منداڵاندا بۆیە دەکرێت موزیکیش بەشێک بووبێت لەوانەکانی ئەو پڕۆگرامە.
دامەزراوە پەروەردەیەکانی باخچەی منداڵان وەک ناوەندێکی پەروەردە و فێرکردن لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەم و سەرەتای سەدەی بیستەمدا لە سەرانسەری ئەوروپا و ئەمریکای باکووردا بەشیوەیەکی گشتی هاتنەکایەوە، بێشک موزیکیش بەشێکی دانەبڕاو بووە لە پڕۆگرامەکانی خوێندن لەو باخچانەدا، هەرچەندە ناتوانین هیچ وڵاتێک بە پێشەنگ دەستنیشان بکەین لە بەکارهێنانی موزیک وەک وانە لە ناوەندەکانی خوێندن و باخچەکانی منداڵان، بەڵام ئەو وڵاتانەی کە دەستێکی باڵایان لە پەروەردەی موزیکدا هەیە لە ناویاندا ئەڵمانیا هەروەها ئەوانەشی گرینگی زۆریان بۆ گەشەپێدانی منداڵ هەبووە، ئەوانەن کە موزیکیان لە پێشینەی ئەو بوارانەدا داناوە کە بۆ پەروەردە و فێرکردنی منداڵ گرینگن.
توێژینەوەکان دەریدەخەن کە موزیک وەک وانەیەک لە ناوەندەکانی خوێندن تەنیا بۆ بەسەربردنی کاتێکی ئاسوودە و خۆشی نیە بۆ منداڵان، بەڵکو موزیک هۆکارێکە بۆ گەشەسەندنی مێشکی منداڵ و کاریگەری دروست دەکات لەسەر بەرزکردنەوەی توانای زیرەکیان. ئەگەر سەرنج بدەین لە قۆناغی باخچەی منداڵان کە قۆناغێکی گرینگە بۆ فێربوونی زۆر شت لای منداڵ لەکاتێکدا چەندین هۆکاری فێربوون هەیە بەڵام ئامرازێکی بەهێز و کاریگەر هەیە کە دەتوانێت بیر و هزری منداڵ گەشە پێبدات ئەویش موزیکە، موزیک وەک ڕاهێنانێکی تەواوی جەستە وایە بۆ خزمەتی مێشک، گوێگرتن لە موزیک پەیوەندییەکانی نێوان بەشە جیاوازەکانی مێشک بەهێزتر دەکات، ئەمەش بیرتیژی، سەرنجی باشتر، توانای خێراتر بۆ رێکخستنی زانیاریەکان فەراهەمدەکات کە هەموو ئەمانە پێویستیەکی گرینگن بۆ فێربوونی مرۆڤ و منداڵان بەتایبەتر.
ئەو میلۆدیانەی لە ناوەندەکانی خوێندن بۆ منداڵان بەکاردەهێنرێت بەتایبەت ئەو میلۆدیانەی کە تێکستەکانیان قافییەی دووبارەیان هەیە، یارمەتی منداڵان دەدەن تا لە ڕیتمی زمان تێبگەن و فێری ووتنی وشەکان بن هەروەها بە ئاسانی لە مانای وشەکان تێبگەن، ئەمەش رێگایەکە توانای خوێندنەوە و وتنەوەی وشە و ڕستە لە لای منداڵ خێراتر و بەهێزتردەکات.
پێکهاتەی موزیک لە ڕووی تێۆری یان پڕاکتیکی هزر و بیری منداڵان ئاشنا دەکات بە چەمکەکانی بیرکاری چونکە درێژی و کورتی لە موزیکدا بەپێی ژماردنی چەپڵەکانە کە بە کۆمەڵیک هێما کە پێیان دەوترێت(کاتەکانی موزیک) دەست نیشانی کورتی و درێژی دەنگەکانی موزیک دەکرێت، کە ئەمەش یەکێکە لە بنەماکانی درووست بوونی هەر میلۆدیەک، کە منداڵان بە چەپڵەلێدان یان ژەنینی ئامێرە ریتمیەکان ژماردن بۆ ئەو کاتە موزیکیانە دەکەن.
موزیک جگە لە ژەنینی نۆتەکانی پەیوەنی راستەوخۆشی هەیە بە تواناو دەڕبڕینی ئەوکەسەوە کە موزیکەکە دەژەنێت یاخود میلۆدیەکە دەڵیت، هەر بۆیە ژەنینی ئامێرە موزیکییە جۆراوجۆرەکان یان وتنی گۆرانی یاخود جوڵەو سەماکردن لەگەڵ موزیک، کەشێکی وا بۆ منداڵان دەخولقێنێت کە هەست بە بوونی بەهرەو داهێنان لە تواناکایاندا بکەن و هەوڵی بەدەست هێنانی ڕێگای تر بدەن بۆ پێشاندانی تواناکایان بە دەورو بەر و خێزان و هاوڕێ و هاوپۆل و مامۆستاکانیان، هەروەها موزیک توانای منداڵ بەهێز دەکات بۆ لەبیر نەچونەوەی ئەو زانیاریانەی لە ژیانی ڕۆژانەیاندا فێری دەبن،کە ئەمەش لایەنێکی گرینگ و پێوستە بۆ پڕۆسەی خوێندن، فێربوونی میلۆدی و گۆرانیەکان (هۆنراوەکان) هەروەها بەئاسانی لەبەرکردنی میلۆدیەکان و وتنەوەیان لەکات و ساتی جیاواز جۆرێکە لە ڕاهێنان کردن بە ماسولەکاکانی مێشک ئەمەش یارمەتیدەر دەبێت تا منداڵان بتوانن زۆر بەخێرای و ئاسانی بابەتە نوێکان فێرببن و لەبیریان نەچێتەوە.
هەرچەندە گوێگرتن لە موزیک بە تەنیا لەوانەیە ئەوەندە کاریگەریەکی ڕاستەوخۆی نەبێت بەسەر هزری منداڵەوە بەڵام بەشدار بوونی منداڵ لە چالاکیە موزیکیەکان وەک ( گۆڕانی وتن بە تەنیا یا بە کۆمەڵ (کۆرس)، ژەنینی ئامێرەکانی موزیک بە تەنیا یان لەگەڵ گروپێک لە موزیکژەنی منداڵان ( ئۆرکێسترایەکی منداڵان)، یان بەشداریکردن لە جوڵە سەما دانسیەکان، کارێگەریەکی بەرچاوتر درووست دەکات لەسەر گەشەسەندنی بیر و هزر و لایەنی رۆشنبیری و فەرهەنگی منداڵ، هەربۆیە موزیک ژینگەیەکی خۆشی و پڕ لە چالاکی بۆ منداڵ دروست دەکات کە یارمەتیدەر دەبێت کە بەهەمان شێوە ژینگەیەکی پڕ لە ئەرێنی بۆفێربوونی وانەکانی تریش دەستەبەر بکات و و خۆشەویستی بۆ خوێندن و فێربوون بۆ منداڵ بەدەست دەهێنێت.
بۆیە دەکرێت مامۆستایانی وانەکانی تریش سوود لە موزیک وەربگرن بۆ گەیاندنی پەیامەکانیان بە منداڵانی ناو پۆلەکانیان، چونکە وەک ئاشکرایە دانانی میلۆی و موزیکەکان جیاوازن و هەریەک جۆرە ڕیتم و ستایل و تیمپۆ و سکێلێکی تایبەت بە خۆیان هەیە، بۆیە پێویستە ئەو موزیکە هەڵبژێردرێت کە لەگەڵ کەشی وانەکەو چالاکیەکانی فێربوون دەگونجێت و کاریگەری لەسەر پرۆسەی فێربوونەکە دەبێت.
هەر بۆیە گرینگە لەلایەن مامۆستایانی موزیک بەتایبەت لە قۆناغەکانی باخچەی منداڵان سەبارەت بە سوودەکانی پەروەردەی موزیک لەسەر گەشەپێدانی لایەنی فەرهەنگی و ڕۆشنبیری و پەیوەندی کۆمەڵایەتی و داهێنان و سەرکەوتن کە لەلایەن توێژینەوەکانەوە دەخرێنە ڕوو بۆ دایک و باوکان و ڕوون بکرێنەوە، هەروەها دروستبوونی پەیوەندیەکی بەهێز زۆر پێویستە لە نێوان باخچەو ماڵەوە لەڕێگەی گۆرانی و موزیکەوە کە پێویستە دایک و باوکی منداڵان ئاشنا بکرێن بەو گۆرانی و موزیکانەی لە باخچە دەخوێنرێت، تا منداڵ لە ماڵەوە پەیوەندی بە موزیک و گۆرانیەوە نەپچڕێت و ژینگەیەکی موزیکی بۆ بڕەخسینرێت.
لەلایەکی ترەوە ئەرکی ناوەندەکانی بەڕێوەبردنی پەروەردەیە کە لەرێگەی زنجیرە وۆرکشۆپێک دەرفەتی ڕاهێنان بۆ مامۆستایانی باخچەی منداڵان بڕەخسێنن بۆ تێکەڵکردنی موزیک بە شێوەیەکی کاریگەر لەنێوو پڕۆگرامەکانی وەک ( بیرکاری، فێربوونی نوسین و خوێندنەوە، زانستەکان…هتد) موزیک بەکاربهێنرێت بۆ ئامانجە تایبەتەکانی فێرکردن و تێکەڵ بە چالاکیەکانی ناو پۆلی خوێندن بکرێت لەڕێگەی جووڵە و گۆرانی، دیارە ئەمەش پێویستی بە دابینکردنی ئامێرەکانی موزیک بۆ باخچەکان دەبێت بەتایبەت ئەو ئامێرانەی بۆ ژەنین و هەڵگرتن بۆ تەمەنی منداڵ گونجاون.
ئەگەر سەرنج بدەین چالاکیەکانی جووڵە لەگەڵ موزیک وەک ( سەماکردن، ڕۆیشت لەسەر ڕیتم، یاریکردن لەسەر ریتم …هتد) ئەگەر بخرێنە ناو وانەکان زیاتر سەرنجی منداڵان بۆ لای وانەکە ڕادەکێشێت و لەڕێگەی چالاکی جەستەییەوە فێربوون ئاسان و بیر و هزری منداڵ بەهێزتر دەکات، هەروەها موزیک دەتوانێت هەستی متمانە بە خۆبوون لە لای منداڵ گەشە پێبدات، بۆیە گرینگە مامۆستای موزیک لە باخچەی منداڵان رێگە بە منداڵەکان بدەن کە بەشداری بکەن لە دیاری کردن و هەڵبژاردنی گۆرانی و چالاکیە موزیکییەکان، ئەمەش وادەکات کە موزیک چێژبەخشترو خۆشەویستربێت و هەستی بڕوابەخۆبوون لای منداڵ دروست ببێت. بۆیە گرینگ و پێویستە پڕۆگرامێکی تایبەت بە خوێندنی موزیک بۆ باخچەی منداڵان بۆ تەواوی ساڵی خوێندن دابنرێت لەلایەن پسپۆڕانی موزیک بە ڕاویژ بە پسپۆڕانی بواری پەروەردەو فێرکردنی منداڵ و توێژەرانی دەرونزانی منداڵ، کە لەگەڵ پێشکەوتنەکانی ئەمڕۆ بگونجێت و سوود لەو بەرەوە پێشچوونانە وەربگیرێت کە ئەمڕۆ لە باخچەکانی منداڵان لە وڵاتانی پێشکەوتوو بەدەست هاتوون.
