بۆمب و گوڵی خونچەکردوو؛ دوو لایەنە جیاوازەکەی فرێدریک شۆپان
لێهاتوو و بلیمەتی پیانۆژەنین، یاخود ئەو دروستکەر و داهێنەرەی نێو دونیای موزیک، کە چیتر کاریگەری نەماوە!
تۆم سێرڤس
لە ئینگلیزییەوە: داڤان فاتیح
هەرکەسێک لە فێربوونی وانەی پیانۆدا هەتاکوو قۆناغی ٣ یاخود ٤ ڕۆیشتبێت، ئەوا بە دڵنیاییەوە گەیشتووە بەوەی کە پارچەیەکی موزیکی “شۆپان” بژەنێت. بێ هیچ گومانێک، هیچ کتێبێکی فێربوونی ئامێری پیانۆ کامڵ نابێت، ئەگەر پارچەی “E minor Prelude”ی شۆپان لەخۆ نەگرێت. ئەم پارچەیە هەموو شتێکی تیادایە کە وا لە پیانۆژەنێکی سەرەتایی و کەمئەزموون بکات هەست بە تەکنیکەکانی خۆی بکات، بەهۆی ئەوەی ئەم پارچەیە کورتە؛ تێمپۆیەکی هێواشی قایلکەری هەیە و هەروەها ئەو بەشەی بۆ دەستی چەپ نووسراوە ئاسان و لەبار دەژەندرێت، ئەو بەشەیشی بۆ دەستی ڕاست نووسراوە خاوەنی میلۆدییەکی غەمگینە.
لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم کارە “E minor Prelude” بە شاکارێکی گەورەی موزیکی ناوزەد دەکرێت، کە لێوانلێوە لە دەربڕینی شیعری و نزمبوونەوەی میلۆدی و 
زیادبوونی هەست و سۆز. هەر ئەوەندەی کە توانیت شارەزای تەکنیکەکانی ئەم کارە موزیکییە ببیت، ئەوا دەتوانیت زۆر بە ئاسانی و بە سۆزێکی قووڵەوە پارچەکە بژەنیت، هەروەک پیانۆژەن “Liberace” دەیژەنی. ئەگەر ئەمە تاکە پارچەی موزیکی شۆپان بێت کە ژەنیبێتت، ئەوا لەوانەیە وەها وێنای بکەیت کە ئەم ئاوازدانەرە بەسۆز بووە و بەهۆی نەخۆشی “سییەکانەوە” ناڵاندوویەتی، بەڵام ئەمە نیشاندانێکی نەگونجاوی موزیکی سەردەمی ڕۆمانتیکە.
لە ڕاستیدا لایەنێکی مێژووی موزیک، بەم شێوەیە لە کارەکانی شۆپان دەڕوانێت. لە دواهەمین وێنەدا کە شۆپان تیای دەرکەوتووە، کە وێنەیەکی غەمگینانەیە و ماوەیەکی کەم بەر لە مردنی گیراوە؛ بێزاری لە دونیا و ژیان لە نێو چاوە لاوازەکانیدا زۆر بە ئاشکرا دەبیدنرێت. دەربڕینەکەی سەر ڕووخساری خەم و خەفەتی ناو ناخی دەخاتە ڕوو. بەپێی هەندێک بیروڕا لە بارەی ژیانی شۆپانەوە، پێیان وایە ئەم ئاوازدانەرە نوقمی ناو کێشە و نەهامەتییەکانی خۆی بووە، ناڕەحەت و نائاسوودە بوو لەگەڵ ئەم جیهانەدا. شۆپان ٢٠٠ ساڵ لەمەوبەر و لە ١ی مارسدا(هەندێکیش دەڵێن لە ٢٢ی فێبریوەریدا) لەدایکبوو. شۆپان لە ساڵی ١٨٣٠ و لە تەمەنی ٢٠ ساڵیدا، پۆڵەندای نیشتیمانی خۆی بەجێهێشت و هەرگیز نەیتوانی بگەڕێتەوە ئەو وڵاتە. دوای ئەوەی لە هەمان ساڵدا “شۆڕشی نۆڤەمبەر” شکستی هێنا، لەوانەبوو شۆپان ئەگەر بگەڕایاتەوە بۆ وارشۆ(پایتەختی پۆڵەندا)، دەستبەسەر بکرایە. بەو پێیەی کە شۆپان ناسیۆنالیستێکی پۆڵەندی جيددی بوو، دواتر لە پاریس جێگیربوو. هەرچەندە نەیشیتوانی وەکو هونەرمەندێکی درەوشاوە سەرکەوتوو بێت، وەک چۆن “Franz Liszt”ی پیانۆژەن و ئاوازدانەر، لەو کاتەدا توانی بدرەوشێتەوە و سەرکەوتنی باش بەدەست بهێنێت. کاتێک شۆپان لە ساڵی ١٨٣٢پیانۆی دەژەنی لە هۆڵێکی بچووکی کۆنسێرتدا لە پاریس، گوێگرەکان شێتۆکانە کارەکەیان هەڵدەسەنگاند؛ دەیانگوت کە میلۆدییەکانی نەرم و ناسکن، هەروەها خاوەنی ئەندێشەیەکی مەزنیشە، بەڵام لەوەدا ڕەخنەیان لێ دەگرت کە خاوەنی ‘هێزی پیانۆژەنین’ نییە.
ئەم بیرۆکەیە بوو کە کۆمەڵێک ڕوانینی جیاوازی لەبارەی کارەکانی شۆپانەوە بە دوای خۆیدا هێنا، بەوەی کە موزیکەکەی شۆپان وەکوو وێنەیەکی بچووککراوەیە و چەشنی خەونێک وایە، هەروەها کۆمەڵێک کواڵیتی تیایە کە پەیوەستە بە پرسی ژن و مێینە. بەڵام کارەکانی “فڕانز لیزت،” پڕن لە بەهرەی هونەرمەندانەی نایاب و پەرۆشی هونەرخوازی مەزن، کە لیزت بەم چەشنە ببووە خاوەنی ستایڵێکی تایبەتی خۆی لە موزیکی ڕۆمانتیکدا. لەگەڵ ئەوەشدا وا دەردەکەوێت کە واقیعی ژیانی شۆپان ئەو ڕوانینە پشتڕاست بکاتەوە، کە کارەکانی ئەم ئاوازدانەر مەزن و قارەمانانە نین. چونکە لەبری ئەوەی کۆمەڵێک کۆنسێرتی بێشومار ساز بکات و کارە موزیکییەکانی لەو کۆنسێرتە گشتییانەوە بخاتە ڕوو، بژێوی ژیانی خۆی لە ڕێگای گوتنەوەی وانەی موزیکی بە خاوەنکار و شازادە خاتوونەکان پەیدا دەکرد. بەم شێوەیەش هەتا دوو دەیەی کۆتاییەکانی تەمەنی، ژمارەیەکی کەم کۆنسێرتی ئەنجامدا. شۆپان زۆر تامەزرۆ بوو بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ پۆڵەندا. پەیوەندییەکی ئاڵۆز و ناڕێکی لەگەڵ نووسەر “George Sand” دا بەست، وە کۆتا ساڵەکانی تەمەنی لە دۆخێکی خراپ و نەخۆشیدا بەسەربرد. ئەو ماوە کەمەی کە لە مایۆرکا مایەوە و ئەو گەشتانەی بۆ بەڕیتانیا ئەنجامی دا بە مەبەستی سازکردنی کۆنسێرت، هیچ کام لەمانە نەبوونە هۆی دۆخەکەی ئارام بکەنەوە، سەرئەنجام لە تەمەنی ٣٩ ساڵیدا و بە نەخۆشی سیل کۆچی دوایی کرد.
بیرۆکەی ئەوەی کە گوایە شۆپان ژەنیارێک و ئاوازدانەرێکی کەم توانا بووە، هەتا ئێستاش بەربڵاوە لەو بیرکردنەوانەی دەربارەی شۆپان ئەنجام دەدرێن، هەروەها لە کاتی ژەندنی کارەکانیشیدا ئەم فیکرەیە بوونی هەیە. شۆپان تەنها ژمارەیەکی کەم سۆناتا و کۆنشێرتۆی نایاب و سەرنجڕاکێشی نووسیوە. زۆرینەی کارە موزیکییەکانی دیکەی تەنها بۆ پیانۆ نووسراون، فۆڕمە موزیکییەکانی وەک “Etudes, Nocturnes, Mazurkas” کە شۆپان تا ڕادەیەک کردبوونی بە ستایڵی موزیکی خۆی.
بەڵام شۆپان دیوێکی دیکەیشی هەیە. شۆپان لە پۆڵەندا وەکو پاڵەوانێکی نەتەوەیی تەماشا دەکرێت. ”دڵ”ی شۆپان لە شوێنێکی تایبەتدا هەڵگیراوە؛ لە کەنیسەی “Holy Cross” لە وارسۆ.
وەک شۆپان خۆی وەسیەتی کردبوو، خوشکەکەی ”دڵ”ی شۆپانی لە شووشەیەکی کۆنیاکدا هەڵگرت. ئەو شۆپانەی کە پۆڵەندییەکان ستایشی دەکەن، جیاوازە لەو شۆپانەی لاواز و بێهێزەی کە لە پاریس ناسرابوو. لە پۆڵەندا وەکو پیانۆژەنێکی لێهاتوو و ئاوازدانەرێکی یاخیگەر باسی دەکەن، هەروەها چەشنی سیمبولێکی ناسنامەی نەتەوەیی ناوزەدی دەکەن کە لە نێو پارچە موزیکییەکانی خۆیدا ڕەنگ دەداتەوە، وەکوو کارە موزیکییە سەرکەوتووەکەی بە ناوی “Revolutionary Etude،” یاخود دوو پیانۆ کۆنشێرتۆیەکەی کە لە وارسۆ ژەنی، بەرلەوەی پۆڵەندا بە یەکجارەکی جێبهێڵێت.
