نوسینی توانا حەمە
ئەســتەمە لــە دەســپێكی بەهــار و لــە جەژنــی نەتەوەیــی نــەورۆز دا، گەلـی كـورد لـە سـەرجەم پارچەكانـی كوردسـتاندا بەبـێ ئـەو گۆرانیـەی كــە بۆتــە ســمبولی ئــەم جەژنــە، بتوانێــت ئــەم جەژنــە پیــرۆز بــكات، كــە هۆنراوەكــەی لــە هەســت و نەســتی شــاعێرێكی مەزنــی كــوردەوە
ئەمڕۆژی ساڵی تازەیە نەورۆزە هاتەوە
جەژنێكی كۆنی كوردە بە خۆشی بەهاتەوە
مرۆڤــی كــورد لــە هــەر جێگایەكــی دونیــادا بێــت، بــە بیســتنی ئــەم ئـاواز و گۆرانییـە بـە نەشـئە و بـزە و دڵێكـی خۆشـەوە ڕووە و لـە گەشـت و گـوزار یاخـود شـەقامەكان دەكات. گەنـج، پیـر، نێـر و مـێ، بـە جلـی كـوردی و پـڕ هەسـتی نەتەوایەتیـەوە، لـە دوایـی كاتژمێـر سـێ لـە 20ی ئـازاردا خەڵكـی دەڕژێنـە سـەر شـەقامەكان و ئاهەنـگ دەگێـڕن. پاشـان لەپـاش نیـوەڕۆی هەمـان ڕۆژدا ئاگـری نـەورۆز دادەگیرسـێنرێت و لەگەڵ کڵپــەی ئاگركــەدا پێكــڕا ئــەم گۆرانیــە دەچــڕن. ئاشــكرایە ئــەم جەژنــە نەتەوەییـە لـە شـاری سـلێمانیدا و لـە سەردەسـتی شـاعیر و فەیلەسـوفی كـورد حاجـی تۆفیـق (پیرەمێـرد) و لەسـەر ئـەرك وگرفـان و مووچـەی خانـە نشـینیەكەی خـۆی چەندیـن مەنجـەڵ یاپـراخ و خواردنـی كـوردی بەژنانـی شـار لێنـاوە و لـە كارێزی وەسـتا شـەریف، لەگەڵ گـەورە پیاوان و نوسـەران و ئەدیبـان و خەڵكـی شـاردا، چەندیـن چالاكـی هونـەری بـە بۆنـەی ئـەم جەژنـە نەتەوەییـە سـازداوە. توانیویەتـی جارێكـی دی ئـەم بۆنـە نەتەوەییـە مێژوویـەی كـوردی زینـدوو بكاتـەوە، كـە چەندیـن سـاڵ بـوو لـە یـاد كرابـوو. پیرەمێـرد هـەر بـەوە نەوەسـتا بەڵكـو هەوڵـی ئـەوەی داوە كـە (گۆرانیـەك) بكاتـە سـمبولی ئـەم جەژنـە و تـا لـە یادكردنـەوەی ئـەم جەژنـە خەڵكـی پێكـڕا بـە ئـاواز و هۆنـراوە وە بیچـڕن و جەژنەكەیـان پیـرۆز بكـەن. ئـەم گۆرانـی یـە هێنـدە هەسـت بزوێنـە هـەر بـە زارۆكـی
مرۆڤـی كـورد تـەواوی ئـاواز و تێكسـتەكەیان ئەزبـەرە دەبینرێـت ئـەم گۆرانیـە بـە پێـی بەڵگەنامـە و لێدوانـی ئـەو كەسـانەی ئــاگارداری ئــەم ســەردەمەن، مێژووەكــەی بــۆ نــەورۆزی ســاڵی 1948 دەگەڕێننــەوە. ئــەوەی لێــرەدا دەمەوێــت ئامــاژەی پێبكــەم ئەوەیــە ئــەم گۆرانییــە تــا ئێســتا لای زۆرێــك لــە هونەرمەنــدان و خەڵكــی ئاســایی، ئـاوازی ئـەم گۆرانیـە دەدەنـە پـاڵ هونەرمەنـدی دەنـگ خۆشـی شـاری ســلێمانی (حەمــە ســاڵح دیــلان) و هەندێكیــش بــە هــۆكاری ئــەوەی
(قادر دیلان) (حەمە ساڵح دیلان)
كــە زیاتــر بــە دەنگــی هونەرمەنــدی گــەورەی كــورد حەســەن زیــرەك گوێبیســتی بــوون، وا هەســت دەكــەن ئــاوازی ئــەم گۆرانیــە (زیــرەك) دایناوە.لـە ڕاسـتیدا (زیـرەك) ئـەم گۆرانیـەی لـە دەنگـی (حەمەسـاڵح) ە وەری گرتــووە، بــەڵام توانیویەتــی زۆر لێزانانــە و بــە ڕیتمێكــی شــاد و جوڵەیـەك كـە تایبەتـە تەنیـا بـە (حەسـەن زیـرەك)، مۆركیكـی تـری كوردانـە بەبـەری دا بـكات و هێنـدەی تـر ڕۆحـی كـورد بوونـی تیـادا تـۆخ كاتــەوە و تایبــەت بــە ناوچەیــەك نەبێــت و بــە بــێ ئــەوەی گۆڕانــكاری لــە ڕەچەڵەكــی ئــاواز و لــە ســكێچی ئاوازەكــەدا بــكات. لــە ڕاســتیدا ڕۆڵـی سـۆڵۆی (ڤایۆلیـن)ە كـەی مامۆسـتای گـەورەی كـورد موچتەبـای میـرزادە و دەسـت و پەنجـە و تەكنیكـە ناوازەكـەی لـە ژەندنـدا هێنـدەی تـر ڕۆحـی موزیكـی كـوردی بـە بـەر ئاوازەكـەدا كـردووە. بـەڵام ئەگـەر گــوێ لەهــەردو هونەرمەنــد بگریــت، هەریەكەیــان چێــژی تایبــەت بــە خۆیـان هەیـە، بـەڵام تەكنیكـی تۆماركـردن لـە سـەردەمی دیلانەكاندا زۆر لاواز بـووە و ئامێرەكانـی عـود و كەمـان لـە سـلێمانیدا تـازە لـە بـروەو
(موجتەبای میرزادە) (حەسەن زیرەك)
دا بــوون. هــەر بۆیــە دەشــێت ئــەوە هــۆكاری ئــەوە بێــت كــە دووبــارە گوتنەوەكــەی (زیــرەك) زیاتــر كاریگەربێــت وبناســرێت.
لێـرەدا ئـەوەی جێـی باسـە ئەوەیـە كـە دەمەوێـت ڕاسـتیەكی مێـژووی بخەمــە بەردیــدەی خوێنەرانــی موزیكــی كــوردی ئەوەیــە، ئــاوازی ئــەم گۆرانییـە ئـاوازی (حەمـە سـاڵح دیـلان و حەسـەن زیرەك)نیـە، بەڵكو ئەم (ئــاوازە) هونەرمەنــدی گــەورەی كــورد (قــادر دیــلان) لــە ســەرەتاكانی فێربوونــی موزیكیــدا داینــاوە. ئاشــكرایە (قــادر دیــلان) جگــە لــەو ئــاوازە خاوەنــی دەیــان ئــاوازی نــاوازەی دیكەیــە، ئــەو بــە یەكەمیــن كــەس دادەنرێــت (كــە بــە شــێوەیەكی ئەكادیمــی لــە ســاڵی 1962دا موزیكــی لــە كۆنســەرفاتواری (كارلۆڤــۆ) لــە بەشــی (كۆمپۆزیشــن) و ئامێـری ( فلـوت و پیانـۆ)ی خوێنـدووە و، هـەر لەهەمـان كۆنسـەرڤاتوار بــە پلــەی زۆرچــاك (دبلۆمــا)ی لــە (موزیكدانــان و ئامێرەكانــی فلـوت- پیانــۆ) وەرگرتــووە) [دیــلان، 1998: چاوپێكەوتــن]. بەرهەمەكانــی لەچـاو سـەردەمەكەی خۆیـدا زۆر لـە ئاسـتێكی باڵادایـە و تـا ئێسـتاش ئاوازەكانـی وەك بەشـێك لـە جوانتریـن ئاوازەكانـی كـورد لـە سـەدەی ڕابــردوودا هەژماردەكرێــن. لــە هەمــان كاتــدا ( حەمەســالح دیــلان )ی بـرای كـە (قـادر دیـلان) سـاڵێك لـە و بچووكتـرە و هەمیشـە بـە ووشـەی (كاكــم) لــە ســەرجەم چاوپێكەوتنەكانیــدا نــاوی دەبــات، ئەویــش بــە هەمــان شــێوە یەكێكــە لــە دیاتریــن دەنگبێــژ و شــارەزاكان لــە چڕینــی مقامــە كوردییەكانــدا و دەنگێكــی زۆر نــاوازەی ئــەو ســەردەمەیە كــە خاوەنـی مۆركـی تایبـەت بـە خـۆی بـووە، لـە شـێوازی چڕینـی مقـام و بەسـتەكانیدا. لێـرەدا بەڵگـەی تـەواوم لـە سـەر ئـەم ئـاوازە، جگـە لـەوەی كــە لــە چەندیــن هاوڕێــی نزیكــی (قــادر دیــلان) بــە تایبــەت ئەوانــەی كــە (پــراگ) لەگەڵــێ ژیــاون بیســتوومە، ســەرجەمیان جەخــت لــەوە دەكەنـەوە كـە چەندیـن جـار لـە زاری خۆیـەوە (قـادر دیـلان) ئامـاژەی بـە چۆنیەتـی دانانـی ئـەم ئـاوازە داوە. لێـرەدا دەقـی ئـەو چاوپێكەوتنـە دەخەمـە ڕوو كـە لـە سـاڵی 1998گـەڵ (قـادر دیـلان) لـە گۆڤـاری چـل ئــاواز كــراوە. لــە كانونــی 2008 بــۆ جــاری دووەم ئــەم چاوپێكەوتنــە بــڵاو كراوەتــەوە، بــەڵام گۆڤارەكــە ژمــارەی لەســەر نییــە لەلایــەن (1كاكـە سـوور/ هۆڵەنـدا) ئامادەكـراوە. كـە ئەمـە بەشـێكی تایبەتـە بـەم باســە دەقەكــە لــە زاری( قادردیــلان)وە، وەك خــۆی نووســراوەتەوە. ســە بــارەت بــەم قادردیــلان دەڵێــت: (ئەمــڕۆ هیــچ مناڵێكــی كــورد نیــە سـروودی نـەورۆز ئـەم رۆژی سـاڵی تازەیـە نـەورۆز ئەهاتـەوە نەزانێـت، كەمـن نیـو سـەدە لەمەوبـەر ئـاوازم بـۆ دانـاوە. باباسـێكی ئەماتـان بـۆ
١ كاكـە سـوور نازنـاوی ھونەرمەنـد (ڕزگار ڕەنجەڕۆیـە) كـە خاوەنـی ئەلبومێكـە كـە بـە دوێـت لەگـەڵ قـادر دیلانـدا چڕیونـی دیاتـر گۆرانیـان ( كـەی تـۆم دیـوە كـەی دەتناسـم)ە كــەم چەنــد ڕۆژێكــی پێــش نــەورۆزی 2ســاڵی 1948 لــە بــەردەرگای تیپــی مەولــەوی لەگــەڵ هونەرمەنــد (نەجاتــی عەبــدە) وەســتا بوویــن. پیرەمێـردی شـاعیر(حاجی تۆفیـق) هاتـە لامـان و ووتـی: هۆنراوەیەكـم بـۆ یـادی نـەورۆز و ئـەو چـوار ئەفسـەرە قارەمانـەی كـە نـووری پاشـا لــە ســێدارەی دان نووســیوە، زۆر حــەز ئەكــەم ئاوازیكــی بــۆ دانێیــت و كاكیشــت (حەمەســالح دیــلان) بــە دەنگــە خۆشــەكەی بیچڕێــت. پیرەمێـردی شـاعیر لەسـەر پارچـە كاغەزێـك هۆنـراوەی نـەورۆزی بـۆ نووسـیمەوە بـە سـێ چـوار ڕۆژان ئـاوازی سـروودی نـەورۆزم داڕشـت و كاكــە (حەمــە ســاڵح)یش بۆیەكەمیــن جــار لــە ڕۆژی نــەورۆزی ئــەو سـاڵەدا ووتـی، جگـە لـەوەش تاكـو ئەمـرۆ دەیـان ئـاوازم هەیـە كەلەسـەر زاری نــەوەی ئەمــرۆن و دەیچریكێنــن) [دیــلان، 2008: چاوپێكەوتــن]. گەرچـی ئـەم باسـە لـە ئێسـتادا هیـچ لـە گرنگـی ئـاوازە ناگۆڕیـت، بـەڵام بـە پێویسـتم زانـی ئـەم زانیارییـە دروسـته بخەمـەڕوو، دواجار بـۆ ئەوەی كـە هـەر هونەرمەنـدە و بـە پێـی توانـا و بەخشـینی خـۆی كـە خزمەتیـان كـردووە لـە یـاد نەكرێـن و نـاو و نازناویـان لـە سـەر بەرهەمەكانیـان وەك
خــۆی دا بنرێــت.
تێبینی: ئەم وتارە لە ساڵی ٢٠١٣دا نوسراوە، لە کتێبی چەمکی ئەوانی دی لە موزیکی کوردیدا، نوسینی توانا حەمە، بلاوکراوەتەوە،
سەرچاوە:
دیـلان قـادر، گۆڤـاری چـل ئـاواز، چاوپێكەوتـن، ئـا: كاكـە سـوور، 2008، هەولێـر.
ئەگـەر بڕوانرێــتە ئـەم مێـژووە ھەڵەیـەك بـەدی دەكرێـت، ئەویـش ئەوەیـە كـە یەکەم تیپـی مەولـەوی لـە سـاڵی 1955 دامـەزراوە، دووەم لـە سـاڵی1948 ئـەم تیپـە نـە بـووە، بـەڵام بـە بـڕوای مـن ئەشـێت پێـش ئـەم بـەروارە تیپـی مەولـەوی ھەبـوو بێـت، بـەڵام بـە شـێوەی ڕسـمی نەبـووە و مۆڵەتیـان نەبـووە، چونكـە بـەر لـەم بـەروارە لـە سـاڵی 1946 دا دەیـان چالاكـی ھونـەری لـە لایـەن ھەمـان ئـەو كۆمەڵـە لاوەی شـاری سـلێمانی كـە سـەرەتایەكی نوییـان بـۆ موزیكـی كـوردی دروسـت كـردووە سـازدراوە.
